Justice versus conscience

The devil’s advocate

One approach takes its name from a role in Catholic Church law: the advocatus diaboli. The function of this person is to present arguments against the canonisation of someone who is being proposed for canonisation (e.g. serious character defects, or the misrepresentation of the necessary miracles – fake news, if you will).

We ourselves can take a similar critical position regarding our beliefs and claims. If our mind truly functions as a lawyer, then we are well equipped to play this contradictory role. All we have to do is mentally switch sides.

What possible reasons are there that we are wrong? Does the evidence we cite for our opinion hold up under criticism, or are we glossing over its flaws and holes? Does it exclusively support our argument, or is it also compatible with alternatives? Can we find evidence that contradicts our position?

Under this kind of cross-examination, however, our attachment to our cherished beliefs, opinions and hypotheses might start to resist fiercely, chasing us back to the comfortable position of illusion of certainty that we are right. Then we can bring in someone else to play the part. Trying to find holes in someone’s deeply held beliefs can be fun – even (or especially?) when that someone is your teenage daughter. It may not be pleasant for her at the time, but when she later tells you that she enthusiastically plays that role in discussions with her friends, your parental self-esteem will be boosted. (*)

In a debate, the first step is often to drop any assumption of insincerity or incompetence on the part of the other party. But even if we only want to test our own opinion, we may be tempted to associate counter-arguments with a particular person or group that we dislike or do not respect. This opens the door to motivated reasoning (“whoever puts forward such an argument is only after his own advantage”, or “whoever argues such a thing has no idea how complex the case is”). Instead, we can imagine that it is our best friend who brings that counter-argument, or the smartest person we know, and see it in that light.

Then, we need to scrutinise it, not with the intention of tearing it down, but to improve it: to find its weaknesses and armour it, and strengthen its advantages. We must disassociate ourselves from our feelings and seek motivation in the intellectual challenge to come up with an even better argument than our (virtual) opponent.

And then we step back into our own shoes and confront the improved version of the opposing viewpoint. If we then succeed in refuting it, our own position is definitely solid. If we cannot, then we have actually convinced ourselves that there is a better argument than ours.

When we have the devil’s advocate as our companion, we are not choosing a comfortable life. Constantly questioning our choices and looking for flaws in our logic is not a pleasant experience for those who just want to be right.

But if we don’t care about that, and on the contrary are looking for the truth, then we are in good company with the devil’s advocate. Even if we realise that this search will never end, and that we have to resign ourselves to being in a state of permanent doubt, with them at our side we become a little wiser with every step of the way.

De advocaat van de duivel

Eén benadering ontleent haar naam aan een rol in het katholieke Kerkrecht: de advocatus diaboli. De functie van deze persoon is het aanvoeren van argumenten tegen de canonisering van iemand die wordt voorgedragen om te worden heiligverklaard (bijvoorbeeld ernstige karaktergebreken, of het onjuist voorstellen van de benodigde mirakels – fake nieuws, zo u wil).

We kunnen zelf een gelijkaardige kritische positie innemen aangaande onze overtuigingen en beweringen. Als onze geest werkelijk functioneert als een advocaat, dan zijn we goed uitgerust om deze tegensprekelijke rol te spelen. Al wat we moeten doen is mentaal van kant verwisselen.

Welke mogelijke redenen zijn er dat we het verkeerd voorhebben? Houdt het bewijsmateriaal dat we aanvoeren voor onze opinie stand onder kritiek, of verdoezelen we de gebreken en de gaten erin? Ondersteunt het exclusief onze argumentatie, of is het ook compatibel met alternatieven? Kunnen we evidentie vinden die onze positie tegenspreekt?

Onder dit soort kruisverhoor zou onze gehechtheid aan onze geliefkoosde overtuigingen, opinies en hypotheses echter wel eens heftig weerwerk kunnen gaan bieden, en ons terugjagen naar de comfortabele positie van de illusie van zekerheid dat we het bij het rechte eind hebben. Dan kunnen we iemand anders inschakelen om de rol te spelen. Proberen gaten te vinden in iemands diepgewortelde overtuigingen kan best leuk zijn – zelfs (of in het bijzonder?) wanneer die iemand je tienerdochter is. Voor haar is het misschien niet zo prettig op dat moment, maar wanneer ze je later vertelt dat ze zelf met veel enthousiasme die rol speelt in discussies met haar vrienden, dan krijgt je ouderlijke zelfbeeld toch wel een flinke opkikker. (*)

In een debat is de eerste stap vaak het laten vallen van elke veronderstelling van onoprechtheid of incompetentie van de tegenpartij. Maar zelfs als we enkel onze eigen opinie willen toetsen, kunnen we in de verleiding komen tegenargumenten te associëren met een bepaalde persoon of groep, waar we een afkeer van hebben, of die we niet respecteren. Dat zet de deur open voor gemotiveerd redeneren (“wie met zo’n argument aankomt is alleen op eigen voordeel uit”, of “wie zoiets bepleit heeft geen flauw idee hoe complex de zaak wel is”). In plaats daarvan kunnen we ons inbeelden dat het onze beste vriend(in) is die dat tegenargument brengt, of de slimste mens die we kennen, en het in dat licht bekijken.

Vervolgens moeten we het onder de loep houden, niet met de bedoeling het af te kraken, maar om het te verbeteren: de zwakke punten vinden en ze pantseren, en de voordelen verstevigen. We moeten onszelf distantiëren van onze gevoelens, en motivatie zoeken in de intellectuele uitdaging met een nóg betere argumentatie voor de dag te komen dan onze (virtuele) tegenstander.

En dan stappen we weer in onze eigen schoenen, en confronteren we de verbeterde versie van het tegenovergestelde standpunt. Als we er dán in slagen het te weerleggen, dan was onze eigen positie beslist solide. Kunnen we het niet, dan hebben we eigenlijk onszelf ervan overtuigd dat er een beter argument is dan het onze.

Wanneer we de advocaat van de duivel als levensgezel hebben, dan kiezen we niet voor een comfortabel leven. Voortdurend onze keuzes in vraag stellen en speuren naar de gebreken in onze logica, daar is niks prettigs aan voor wie eigenlijk alleen maar gelijk wil.

Maar als dat ons niet kan schelen, en we integendeel op zoek zijn naar de waarheid, dan zijn we in goed gezelschap met de advocaat van de duivel. Ook al beseffen we dat die zoektocht nooit eindigt, en we onszelf erin moeten schikken in een toestand van permanente twijfel te verkeren, met hen beiden aan onze zijde worden we bij elke stap op onze reis een beetje wijzer.